وب 3.0 چیست و چرا از اهمیت بالایی برخوردار است؟

وب 2.0 که در بین سال‌های 1999 تا 2004 توسط اوریلی و دیگران این نام را گرفت، جهان را از صفحات وب یکنواختی‌که فقط برای مصرف اطلاعات طراحی شده‌بودند و از سرورهای گران قیمتی اداره می‌شدند، به تجربه‌هایی تعاملی و محتوایی تولید شده از سوی کاربران رساند که باعث پیدایش اوبر، ایربی‌ان‌بی، فیسبوک و اینستاگرام شد. ظهور وب 2.0 عمدتا توسط سه سطح اصلیِ نوآوری انجام شد: موبایل، شبکه‌های اجتماعی و فضاهای ابری.

با عرضه‌ی آیفون در سال 2007 و با دسترسی به اینترنت تلفن همراه، تعداد کاربران و میزان استفاده از وب، به طور چشمگیری گسترش یافت: ما از چندین ساعت اتصال محدود به اینترنت دایال-آپ، آن‌هم فقط در خانه‌مان، به وضعیتی “همیشه متصل” دست یافتیم – مرورگر وب، برنامه‌های تلفن همراه و اعلان‌های شخصی اکنون در جیب همه‌ی ما قراردارند.

تا قبل‌از فرندستر، مای‌اسپیس و سپس فیسبوک در سال 2004، اینترنت تا حد زیادی یک مکان تاریک و ناشناخته بود. این شبکه‌های اجتماعی، با توصیه‌هایشان کاربران‌را به رفتار خوب و تولید محتوا تشویق کردند، از ترغیب ما در به اشتراک‌گذاری عکس‌هایمان با گروه‌های دوستانمان، تا سپردن خانه‌هایمان به مسافران ناشناس در ایر‌بی‌ان‌بی، و حتی سوار شدن به ماشین یک غریبه در اوبر.

فضاهای ابری، هزینه‌های مربوط به ساخت و نگهداری از صفحات و برنامه‌های اینترنتی را کم کردند: ارائه‌دهندگان جدید فضاهای ابری، بخش انبوهی از سخت‌افزارهای رایانه‌های شخصی را در مراکز داده‌ی متعدد و وسیعی در سراسر دنیا، جمع‌آوری و سامان‌دهی کردند. شرکت‌ها می‌توانند به‌جای ساخت و نگهداری از زیرساخت‌های گران‌قیمت اختصاصی خود، از ابتدا به اجاره‌ی فضای ذخیره، قدرت پردازشی و ابزارهای مدیریتی بپردازند. میلیون‌ها تجربه‌ی کارآفرینی می‌توانند از منابع کم هزینه‌ای بهره ببرند که در عین‌حال بتوانند همراه با رشد کسب و کارشان، مقیاس این منابع را بزرگ‌تر کنند.

در حالیکه موج وب 2.0 هنوز در حال ثمر دادن است، ما همچنین شاهد اولین جوانه‌های ظهوریافته از تغییرات بزرگ ساختاری جدید در کاربردهای اینترنت هستیم، که قاعدتا تحت عنوان وب 3.0 معرفی میشود. هر چند باورش سخت به نظر میرسد، وب 3.0 (که در ابتدا توسط تیم برنرز لی، مخترع اصلی وب، به وب معنایی معروف شد)، حتی تغییری بنیادی‌تر است، تغییری که به مرور زمان همه چیز را در سایه ی خود رها میکند. این یک جهش بزرگ به سوی شبکه های باز، بی‌نیاز به اعتماد و بی‌نیاز به مجوز است.

• “باز” از این نظر که این شبکه‌ها توسط جامعه‌ی باز و در دسترسِ توسعه دهندگان، از نرم افزارهای متن باز ساخته شده و در جلوی دید تمام دنیا قرار گرفته است.

• “بی‌نیاز به اعتماد” از این نظر که این شبکه، خود به شرکت کنندگان اجازه میدهد تا به صورت عمومی یا خصوصی، تعاملات خود را بدون نیاز به یک شخص ثالث قابل اعتماد انجام دهند.

• “بی‌نیاز به مجوز” به این معنا که هم کاربران و هم تامین کنندگان، میتوانند بدون نیاز به مجوز از یک نهاد حاکم، شرکت داشته باشند.

نتیجه‌ی نهایی این شبکه های باز، بی‌نیاز به اعتماد و بی‌نیاز به مجوز؛ این است که امکان هماهنگی و ایجاد انگیزه برای قشر بزرگ کارکنان، خدمات دهندگان، ارائه دهندگان دیتا و محتوی ایجاد می‌شود. چیزی‌که که تاکنون برای بسیاری از شدید ترین بحران‌های جهان، مانند بحران‌ سلامت، غذا، مسائل مالی و پایداری محیط زیست وجود نداشته است.

در حالی‌که وب 2.0 با ظهور موبایل، شبکه های اجتماعی و فضاهای ابری همراه بود، وب 3.0 عمدتا بر روی سه سطح جدید نوآوری‌های فناورانه ساخته شده است، رایانش لبه‌ای، شبکه های غیرمتمرکز داده و هوش مصنوعی.

در حالی‌که در وب 2.0، سخت‌ افزارهای رایانه‌های شخصی که خرید آن‌ها در سال‌های اخیر به صرفه شده‌بود، در مراکز داده تغییر کاربری یافتند؛ حالا با تغییر مسیر به وب 3.0، مراکز داده در لبه‌ی دستان ما و بیشتر اوقات، کاملا در دستان ما قرارگرفته‌اند. مراکز داده‌ی بزرگ و قدیمی توسط انبوهی از تجهیزات محاسباتی قدرتمندِ پراکنده شده در تلفن‌های همراه، کامپیوترها، دستگاه‌ها، حسگر‌ها و وسایل نقلیه تکمیل می‌شوند که پیش‌بینی می‌شود این موارد، در سال 2025 نسبت به سال 2010، 160 برابر داده‌ی بیشتری تولید و مصرف کنند.

شبکه‌های داده‌ی غیرمتمرکز این امکان را برای این مولدهای داده (از داده‌های سلامت شخصیِ یک فرد گرفته تا داده‌های محصولات کشاورزی تا داده‌های عملکرد و موقعیت خودروها) فراهم می‌کند تا بدون از دست دادن کنترل مالکیت، حریم خصوصی و یا نیاز به یک واسطه، داده‌های خود را بفروشند و یا مبادله کنند. به این ترتیب، شبکه‌های داده‌ی غیرمتمرکز می‌توانند مولدهای داده را وارد “اقتصاد نوظهور داده” کنند.

الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به اندازه‌ای قدرتمند شده‌اند که می‌توانند پیش‌بینی‌ها و اقداماتِ مفید و گاهی نجات بخش داشته باشند. با قراردادن ساختارهای جدید داده‌های غیرمتمرکز برروی هم، به انبوهی از داده‌ها خواهیم‌رسید که غول‌های فناوری تشنه‌ی آن هستند، به این ترتیب، برنامه‌های کاربردیِ بالقوه، بسیار فراتر از یکسری برنامه برای تبلیغات هدفمند خواهند بود و به بخش‌هایی مانند طراحی مواد دقیق، طراحی دارو و مدل‌سازی‌های آب و هوایی خواهند پرداخت.

وب 3.0 آینده‌ای را فراهم می‌کند که در آن کاربران و ماشین‌های غیرمتمرکز، از طریق شبکه های همتا به همتا و بدون نیاز به واسطه، قادر به تعامل با داده‌ها، کمیت‌ها و همینطور با افراد دیگر هستند. نتیجه: یک شبکه‌ی محاسباتیِ قابل ترکیب، انسان محور و حافظ حریم خصوصی برای موج بعدی وب.

از دید فناورانه، این تغییری بزرگ است، اما چه تفاوتی برای افراد و همینطور برای کل جامعه خواهد داشت؟ این فناوری چگونه می‌تواند اثراتی بزرگتر از تغییرات ناشی از فناوری‌هایی‌که امروزه در خانواده‌ ها، کسب‌‌و‌کارها و دولت‌ها است، بگذارد؟ گفته‌ شده‌است که مشخصه‌ای که نوع بشر را متمایز می‌کند، توانایی ما در سازمان‌دهی خود برای تعقیب یک هدف مشترک است. بنابراین بسیار آموزنده است که ذهن خود را در تاریخ به زمان گذشته بازگردانیم تا چهار مرحله‌ی فناورانه‌ و اجتماعیِ مهم در همکاری‌های بشر را بشناسیم:

در روستاها، مردم می‌توانستند با گروهی کوچک از افرادی‌که قبلا میشناختند، به تبادل کار، پول و اطلاعات بپردازند – مجموعه‌ی افراد مقابل آنها به دلیل نزدیکی جغرافیایی و اعتماد شخصی محدود بود. این مقیاس کوچک به این معنی است که افراد غالبا چندین نقش را در جامعه داشتند، به عنوان مثال کشاورز، آتش‌کار، جنگجو و پدر. در نتیجه تبادلات بر روی غذا، امنیت و اوقات فراغت متمرکز بود و شامل تعاملات کوچکی خارج از محدوده‌ی خانواده‌هایی بود که تا حد زیادی خودکفا بودند.

در جوامع شهری، محدوده‌ی افرادی که مردم می‌توانستند کار، پول و اطلاعات را با آنها مبادله کنند، به طرز چشمگیری افزایش یافت. از نظر اقتصادی، راه اندازی یک کسب‌ و کار تخصصی، کسب درآمد در سطح آن و تکیه به دیگران برای تولید تمام کالاها و خدمات مورد نیاز جمعیت شهری، یک کارِ مقرون به صرفه شد. در حالیکه برخی محدودیت‌های جغرافیایی باقی مانده بودند، زمینه‌های کاری وسیع‌تر و تراکم جمعیتی بالاتر منجر‌ به تعامل بسیارگسترده‌تری از مهارت‌ها در میان افراد شد.

وب 1.0 و وب 2.0، تاخیرات و هزینه‌هایی که مردم در تبادلاتِ کار، پول و اطلاعات با طرف‌های مقابلِ غریبه و در موقعیت‌های جغرافیایی مختلف متحمل می‌شدند را از طریق واسطه‌هایی قابل اعتماد کاهش داد. کسب و کارهای واقعا جهانی شروع به شکل‌گیری کردند، زیرا دامنه‌ی دسترسی به طرف‌های مقابل (مشتری‌ها) چندین برابر گسترش یافت. در قلب خود، اینترنت امروزی امکان تعاملات جهانی از طریق مجموعه‌ای از واسطه‌ها را فراهم می‌کند و یک لایه اعتماد اجتماعی دیجیتال را برای تعامل با غریبه‌ها فراهم می‌کند: از فیسبوک گرفته تا eBay تا Airbnb. متاسفانه ما بیش‌از حد به این پلتفرم‌ها وابسته شده‌ایم، و اگر زمانی‌ آن‌ها به جای “جذب” کاربر به “سواستفاده‌ی” او بپردازند، کاربران (اعم از افراد و یا کسب و کارها) متحمل هزینه‌های بالاتر و یا ریسک ناشی از پلتفرم می‌شوند. (یعنی پلتفرم شما این قدرت را دارد تا کسب و کاری را که برروی آن اداره می‌کنید نابود کند) در حالی‌که تعاملات امروزی ممکن است به طرزی قابل اعتماد و جادویی در مقیاس جهانی اتفاق بیفتد، عمدتا این تجارت 200 میلیارد دلاریِ تبلیغات دیجیتال است که محصول آن “ما‌ کاربران” هستیم و ما هستیم که سوخت این ماشین را تامین می‌کنیم. حالا هم به طور گسترده‌ای درک شده‌ است که این پلتفرم‌های جهانِ “پسا حقیقت”، اتاق های پژواکی را ایجاد کرده‌اند که در آن‌ها اداعاهای عوام فریبانه‌ی بدون فیلتر و بدون شرمندگی و یا در واقع اداعاهای مغالطه آمیز طنین انداز و تقویت می‌شوند – گاه با پیامد‌هایی آشفته.

با وب 3.0، زنان، مردان، ماشین‌ها و کسب‌و‌کارها می‌توانند بدون واسطه با طرف‌های مقابل خود در سراسر جهان که هنوز آنهارا نمی‌شناسند و یا کاملا به آن‌ها اعتماد ندارند به تبادل کار، پول و اطلاعات بپردازند. مهم‌ترین تحول ایجاد شده توسط وب 3.0، به حداقل رساندن اعتماد مورد‌ نیاز برای تعامل در مقیاس جهانی است. این نشانه‌ی حرکتی است به سمت اعتماد ضمنی به تمام اجزای یک شبکه، به جای نیاز به اعتماد مستقیم به هر فرد و یا تلاش برای جلب اعتماد از سوی عاملی خارج از شبکه.

وب 3.0 اساسا مقیاس و وسعتِ تعاملات انسان ماشین را بسیار فراتر از آنچه‌که امروز می‌توانیم تصور کنیم گسترش خواهد داد. این تعاملات، از پرداخت‌های یکپارچه گرفته تا جریان‌های اطلاعات بزرگ‌تر، تا انتقال داده‌ها‌ی قابل استناد، با گسترش طرف‌های مقابل، امکان‌پذیر خواهد شد. وب 3.0 مارا قادر می‌سازد تا با هر فرد یا ماشینی در دنیا، بدون اینکه مجبور باشیم هزینه‌ای به یک واسطه بدهیم، تعامل کنیم. این تغییر، موج جدیدی از مدل های کسب و کار‌ی را که قبلا نمیتوانستیم تصور کنیم، قابل تصور می‌کند: از تعاونی‌های جهانی گرفته تا سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز تا بسترهای مستقل دادوستدِ دیتا.

موج آتی وب 3.0 بسیار فراتر از موارد استفاده‌ی اولیه از ارزهای دیجیتال است. وب 3.0 از طریق تعاملاتی بزرگ که اکنون امکان‌پذیر شده و دامنه‌ای جهانی که فراهم کرده، داده‌های افراد، شرکت‌ها و ماشین‌هارا به صورت رمزنگاری و با الگوریتم‌های کارآمدِ یادگیری ماشینی متصل می‌کند که منجر به ظهور بازارهای جدید و مدل‌های کسب و کاری نو خواهد شد. نتیجه‌ی آن چیزی شبیه به “بازگشت به دهکده‌ی جهانی” است – غوطه‌ور شدن در تعاملات بسیار شخصی‌سازی شده و انسان محوری که قبلا از آن سود می‌بردیم، که اکنون در مقیاس جهانی اینترنت ارائه می‌شود و از تعداد بی‌شماری از تخصص‌های مهارتی انسان و ماشین پشتیبانی می‌کند.