طرح پانزی چیست؟ معرفی شیوه و طرح های کلاهبرداری پانزی

طرح پانزی (Ponzi scheme) چیست؟

طرح پانزی نوعی سرمایه‌گذاری است که در قالب یک طرح کلاهبرداری انجام می‌شود. در این شیوه پرداخت‌ها از طریق سرمایه‌های سرمایه‌گذاران نوپا جمع‌آوری شده و از همین اندوخته برای پرداخت به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌شود. سازمان‌دهندگان طرح پانزی غالبا با این وعده اقدام به جمع‌آوری سرمایه‌گذاران می‌کنند که با کمترین خطر ممکن بیشترین سود را برای آنها به ارمغان می‌آورند.

اگرچه در حقیقت کلاهبرداران به هیچ عنوان قصد ندارند سرمایه جمع‌آوری شده را در کاری سرمایه‌گذاری کنند؛ آنها تنها به دنبال اندوخته‌ای هستند که به وسیله آن پول سرمایه‌گذارانی را که زودتر از دیگران در دام افتاده‌اند، تأمین کنند و طرح پیشنهادی را باورپذیر جلوه دهند. به این ترتیب طرح پانزی جهت ادامه بقای خود به جریانی از سرمایه نیاز دارد. زمانی که سازمان‌دهندگان، دیگر قادر به افزودن عضو جدید به چرخه کلاهبرداری خود نیستند یا زمانی که بخش زیادی از سرمایه‌گذاران حاضر در شبکه بخواهند سرمایه خود را از سیستم خارج کنند، طرح پانزی سقوط می‌کند.

طرح پانزی یا پانزی اسکیم، یک نوع تقلب مالی است که در آن، سرمایه گذاران جدید به کسانی که قبلاً سرمایه گذاری کرده اند، پرداخت می‌شود. این طرح به نام خودش، به نام چارلز پونزی (Charles Ponzi) شناخته می‌شود که در دهه 1920 در ایالات متحده آمریکا، این طرح را به کار برده بود. طرح پانزی، از طریق وعده دادن سود بالا به سرمایه گذاران، آن‌ها را ترغیب به سرمایه گذاری در این طرح می‌کند. به عنوان مثال، یک شخص ممکن است وعده دهد که با سرمایه گذاری در طرح پانزی، با درآمد پایینی مانند ۱۰٪ در ماه، سود بالایی کسب کنید. اما در واقع، سود بالا که به سرمایه گذاران قول داده شده است، از سرمایه گذاران جدید پرداخت می‌شود و این دوره برای همیشه ادامه نخواهد داشت.

در نهایت، سرمایه گذارانی که در زمانی زیادی سرمایه گذاری کرده بودند، قبل از اینکه بتوانند سود خود را دریافت کنند، ممکن است متوجه شوند که به دلیل نداشتن سرمایه گذاران جدید، نمی‌توانند پول خود را برگردانند. سرمایه گذارانی که در زمان کوتاه‌تری سرمایه گذاری کرده بودند، احتمالاً سود خود را دریافت کنند، اما به هر حال، طرح پانزی به دلیل عدم پایداری و عدم وجود پایه‌ای مالی، همیشه به طور دائمی شکست خواهد خورد.

در حالی که طرح پانزی به عنوان یک نوع تقلب مالی شناخته می‌شود، اما در بعضی از موارد، افراد به دلیل عدم آگاهی از وضعیت واقعی، به طور ناخودآگاه در این طرح سرمایه گذاری می کنند. برای جلوگیری از این نوع تقلب‌ها، سرمایه گذاران باید از وضعیت مالی طرح و افرادی که در آن طرح سرمایه گذاری کرده‌اند، با دقت و شفافیت آگاه شوند. همچنین، باید به دقت اطلاعات مربوط به هر طرح سرمایه‌گذاری را بررسی کرده و از سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی که به نظر نامعقول و خیلی خوب به نظر می‌رسند، خودداری کنند.

طرح پانزی در ارز دیجیتال

طرح پانزی (Ponzi scheme) یکی از روش‌های سودجویی غیرقانونی است که در آن، سرمایه‌گذاران جدید با توجه به وعده‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود، به طور نامتقارن به سرمایه‌گذاران قبلی بازپرداخت می‌شود. در این روش، هیچ فعالیت اقتصادی حقیقی برای تولید سود انجام نمی‌شود، بلکه سود از مبالغ واریزی سرمایه‌گذاران جدید تامین می‌شود. این روش در اصطلاح به عنوان “پرداخت به پیشینیان” شناخته می‌شود و در برخی موارد با نام‌های دیگری مانند “پیش‌پرداخت” و “زنجیره‌ای” نیز شناخته می‌شود.

در حال حاضر، با گسترش فناوری بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال، این روش سودجویی غیرقانونی به دنبال خود همراهی با ارزهای دیجیتال رفته است. به عنوان مثال، در سال 2017، یکی از بزرگترین طرح‌های پانزی در تاریخ با نام BitConnect، با هدف جذب سرمایه‌گذاران بسیاری از سراسر جهان، ارز دیجیتال خود را معرفی کرد. با این حال، بعد از چند ماه فعالیت، طرح به شدت به شکل پایین آمد و در نهایت شرکت BitConnect توقف فعالیت کرد.

با توجه به بسیاری از ویژگی‌های ارزهای دیجیتال، طرح پانزی می‌تواند برای مجرمان ساده تر از قبل باشد. به عنوان مثال، ارزهای دیجیتال معمولاً بدون نیاز به حضور فیزیکی در محل، با استفاده از اینترنت و با انتقال ارز از طریق بلاک‌چین، تراکنش‌های خود را انجام می‌دهند. همچنین، این ارزها معمولاً تحت نظارت کسی نیستند و هیچ گونه قانونی برای حفاظت از حقوق سرمایه‌گذاران وجود ندارد.

با این حال، برخی از متخصصان معتقدند که با استفاده از فناوری بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال، می‌توان به راحتی از طرح‌های پانزی جلوگیری کرد. به عنوان مثال، با استفاده از قابلیت‌های بلاک‌چین مانند تراکنش‌های قابل ردیابی و غیرقابل تغییر، می‌توان به دقت بیشتری در مورد جریان ورود و خروج سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال پی برد و از طرح‌های پانزی جلوگیری کرد.

در نهایت، برای جلوگیری از این نوع طرح‌های سودجویی غیرقانونی، سرمایه‌گذاران باید از پیشرفتهای فناوری و ارزهای دیجیتال آگاه باشند و همیشه به طور دقیق از هر نوع سرمایه‌گذاری قبل از ورود به آن، تحقیق و بررسی دقیقی انجام دهند. همچنین، باید به دقت به دنبال هرگونه تغییرات در سرمایه‌گذاری خود باشند و در صورت وجود هرگونه نامطمئنی، باید به سرعت اقدامات لازم را انجام دهند.

تاریخچه طرح پانزی

این طرح نام خود را از چارلز پانزی (Charles Ponzi)، کلاه‌برداری که در سال ۱۹۱۹ هزاران سرمایه‌گذار را سرکیسه کرد برداشته شده است. پانزی وعده داده بود که ظرف مدت سه ماه سودی معادل ۵۰ درصد از کوپن‌های بین‌المللی را در پی خواهند داشت. در این حالت فرستنده از قبل تمبر را خریداری می‌کرد و در مرسوله خود به کار می‌برد. گیرنده نیز در دفتر پست محلی، تمبر پست هوایی معاوضه می‌کرد.

به دلیل کلاهبرداری در قیمت تمبرها، قیمت این کالا در کشورهای متفاوت نیز متغیر بود. پانزی در این بین فرصتی را شکار کرد و تصمیم گرفت با استخدام چند مأمور کوپن‌های بین‌المللی ارزان‌قیمت را خریداری و برای او ارسال کنند. او کوپن‌ها را با تمبر معاوضه می‌کرد، تمبرها در مقایسه با کوپن‌ها به مراتب گران‌تر بودند. در ادامه تمبرها نیز برای کسب سود به قیمت بالاتری فروخته می‌شدند. این معامله خرید و فروش در دو بازار متفاوت است و به هیچ عنوان غیرقانونی نیست.

اگرچه پانزی در برهه‌ای از زمان اسیر طمع شد. او تحت عنوان شرکت مبادلات سهام از مردم دعوت کرد که سرمایه خود را در شرکت او سرمایه‌گذاری کنند و ظرف مدت ۴۵ روز به ۵۰ درصد سود دست پیدا کرده و پس از ۹۰ روز نیز سود ۱۰۰ درصدی دریافت کنند. با توجه به موفقیت او در طرح فروش تمبرها دیگر کسی به قصد و نیت او شک نمی‌کرد. متاسفانه پانزی هرگز واقعا پول‌ها را سرمایه‌گذاری نکرد؛ بلکه تمام آنها را بیرون کشید و برخی از سود سرمایه‌گذاران را پرداخت کرد. این طرح تا سال ۱۹۲۰ و زمانی که شرکت مبادلات سهام مورد بازرسی قرار گرفت به فعالیت خود ادامه داد.

نام طرح پانزی از نام یک تقلبگر ایتالیایی به نام «چارلز پانزی» گرفته شده است که در سال 1920، یک طرح مشابه با نام «طرح پیتزا» را در ایالات متحده آمریکا اجرا کرد. برای این کار، او به سرمایه گذاران خود قول داد که به دلیل خرید و فروش برگه های تجاری خارجی، سودهای بالایی را به دست خواهند آورد. در حقیقت، پانزی برگه های تجاری نداشت و هیچ کاری به صورت قانونی انجام نمی داد. او با باور دادن به سرمایه گذاران خود که سودهای بالایی به دست می آورد، توانست بیش از 15 میلیون دلار (معادل 200 میلیون دلار امروزی) از آنها بگیرد.

طرح پانزی همچنین در کشورهای دیگری نیز اجرا شده است. به عنوان مثال، در اوایل دهه 2000، یک شخص به نام برنارد مدوف (Bernard Madoff) طرح پانزی را در ایالات متحده آمریکا اجرا کرد که به او کمک کرد بیش از 50 میلیارد دلار از سرمایه گذاران بگیرد. مدتی پس از آن، طرح پانزی او سقوط کرد و نزدیک به 17 میلیارد دلار از سرمایه گذاران او را از دست دادند.

امروزه، طرح پانزی همچنان به عنوان یکی از مهمترین تقلب های مالی در جهان محسوب می شود. کارگروه های نظارتی و قانونی در سطح جهانی به دنبال کنترل و مبارزه با این نوع تقلب ها هستند. اما با وجود این همه تلاش، طرح پانزی هنوز هم به دلیل جذابیت سودهای بالا و تبلیغات خوب، برخی از سرمایه گذاران را تحت تاثیر قرار می دهد و به سود آنها آسیب می زند. بنابراین، همه ی سرمایه گذاران باید با دقت و هوشمندی در بازارهای مالی عمل کنند و از شیوه های تقلبی مانند طرح پانزی خودداری کنند.

نمونه ای از طرح های پانزی در حوزه ارز دیجیتال

طرح پانزی یا پیروزی پانزی یکی از روش های نامناسب و غیرقانونی برای جذب سرمایه و پول آوردن به کسب و کار است. در این روش، یک شخص یا گروه از افراد با وعده های تقلبی به مردم اعتماد می کنند تا سرمایه گذاری کنند و در نهایت به آنها بازدهی بالا را وعده می دهند. اما در واقع، سودهایی که به سرمایه گذاران پرداخت می شود، از سرمایه گذاران جدید جمع آوری می شود و این چرخه ادامه می یابد تا زمانی که روند جمع آوری سرمایه جدید بطور قابل توجهی کاهش یابد و سودهای افراد ناپدید شود. با ظهور ارز دیجیتال و بیتکوین، طرح های پانزی نیز در این حوزه شکل گرفته است. در ادامه به بررسی چند نمونه از این طرح ها می پردازیم:

Bitconnect:

این طرح یک شبکه پولی بود که افراد می توانستند با سرمایه گذاری در آن، به سود بالایی دست پیدا کنند. سود این طرح از طریق روش های تقلبی بود و توجیهی برای سوددهی وجود نداشت. در نهایت، این طرح به عنوان یک طرح پانزی شناخته شد و در سال 2018 تعطیل شد.

OneCoin:

این یکی دیگر از طرح های پانزی در حوزه ارز دیجیتال بود. این طرح به عنوان یک روش سرمایه گذاری و ارز دیجیتال معرفی شد و به مردم وعده سود بالایی داد. اما در واقع، ارز دیجیتال OneCoin وجود نداشت و این طرح به طور کامل یک طرح پانزی بود. در نهایت، تحقیقات و پیگیری های انجام شده توسط مقامات قانونی، این طرح را به عنوان یک طرح پانزی شناخته و مدیران آن به دلیل تقلب و کلاهبرداری دستگیر شدند.

در نهایت، باید توجه داشت که سرمایه گذاری در ارز دیجیتال نیازمند دانش و آگاهی است. هرگونه سرمایه گذاری در طرح های پانزی و تقلبی، مخاطرات بسیاری را برای سرمایه گذاران به همراه دارد و بهتر است از این طرح ها دوری کرد.

چگونه طرح پانزی (Ponzi scheme) را تشخیص دهیم؟

به عبارت ساده طرح پانزی یک کلاهبرداری در زمینه سرمایه‌گذاری است که در آن به سرمایه‌گذاران وعده سودی سرشار داده می‌شود. شرکت‌هایی که در طرح پانزی مشارکت دارند تمام تمرکز خود را بر جذب مشتریان جدید متمرکز کرده‌اند. به محض اینکه فرد جدید سرمایه‌ای را وارد سیستم کرد پول‌های جمع‌آوری‌شده به عنوان سود به سرمایه‌گذاران اولیه باز پس داده می‌شود.

اگرچه طرح پانزی مانند طرح هرمی نیست؛ در طرح پانزی سرمایه‌گذاران باور می‌کنند که در ازای سرمایه‌گذاری خود سودی را دریافت می‌کنند، این در حالی است که با مشارکت در طرح هرمی آگاه هستند تنها در صورتی به سود می‌رسند که افراد بیش‌تری را به گردونه هرمی اضافه کنند. طرح پانزی تا حد زیادی فریب سرمایه‌گذاری است.

طرح پانزی (Ponzi scheme) یک نوع کلاهبرداری مالی است که در آن، سرمایه گذاران جدید به دنبال بازگشت سریع سرمایه‌شان به نتایج وعده داده شده، از سرمایه گذاران قبلی پرداخت‌هایی دریافت می‌کنند. این نوع کلاهبرداری اغلب به عنوان یک سرمایه گذاری قابل اعتماد و پایدار تبلیغ می‌شود، اما در عمل، به سرعت به یک بحران مالی تبدیل می‌شود.

برای تشخیص طرح پانزی، باید به چند نکته توجه کرد:

1. وعده دادن سود بسیار بالا: اگر سرمایه گذاری به شما پیشنهاد داده شده و با وعده دادن سود بسیار بالا (مثلاً بیش از 10 درصد) به شما عرضه شود، بهتر است آن را بررسی کنید. این نوع سود بازار مالی راه‌پله را رد کرده و به ندرت در دنیای سرمایه گذاری وجود دارد.
2. فقدان جزئیات مشخص: برای اطمینان از این که سرمایه گذاری معقول است، باید بتوانید جزئیات مشخصی را درباره طرح بدست آورید. اگر این اطلاعات در دسترس نیستند یا مبهم هستند، باید بسیار محتاط باشید.
3. تحت فشار قرار دادن برای سرمایه گذاری: اگر سرمایه گذاری به شما پیشنهاد شده و فرد یا شرکت مرتبط با آن تحت فشار قرار می‌دهد تا با سرعت عمل کنید، باید بسیار محتاط باشید. این ممکن است نشانه ای از یک طرح پانزی باشد که در حال رونق گرفتن است و باید به سرعت پول جمع شده را به سرمایه گذاران قبلی پرداخت کند.
4. تأیید قانونی نبودن طرح: برای اطمینان از این که سرمایه گذاری معتبر است، می‌توانید با سازمان‌های مربوط به این حوزه تماس بگیرید. طرح‌های پانزی معمولاً هیچ گونه مجوز قانونی ندارند و نباید به آن‌ها اعتماد کرد.
5. توجه به تغییرات در سوددهی: اگر سوددهی‌ها به طور ناگهانی کاهش پیدا می‌کنند، باید بسیار محتاط باشید. این ممکن است نشانه ای از یک طرح پانزی باشد که در حال از بین رفتن است.

در کل، برای جلوگیری از ورود به طرح پانزی باید بسیار محتاط باشید و همیشه جزئیات را بررسی کنید و از سازمان‌های معتبر در این حوزه استعلام بگیرید. همچنین، اگر به هر دلیلی فکر می‌کنید که شما یا دیگران قربانی یک طرح پانزی شده‌اند، باید به سرعت با مقامات قضایی تماس بگیرید.

چراغ‌های خطر در طرح پانزی

طرح‌های پانزی غالبا شامل بخش‌های مشابهی هستند که در ادامه بیش‌تر با آنها آشنا می‌شوید:

1. وعده دست‌یابی با بالاترین سود با کم‌ترین ریسک ممکن

در دنیای واقعی هر سرمایه‌گذاری خطراتی را نیز به دنبال خواهند داشت. در حقیقت سرمایه‌گذاری‌هایی که در مقایسه با دیگر سرمایه‌گذاری‌ها سود بیش‌تری را ارائه می‌دهند، خطرات بیش‌تری را نیز به همراه خواهند داشت.

بنابراین اگر فردی به شما پیشنهاد دهد که با خیال دست‌یابی به سودی قابل توجه وارد یک سرمایه‌گذاری شوید و در این سرمایه‌گذاری خطر چندانی نیز وجود ندارد، در واقع با پیشنهادی مواجه هستید که آنچنان خوب به نظر می‌رسد که بعید است حقیقت داشته باشد. به احتمال زیاد در این حالت سودی عاید سرمایه‌گذار نمی‌شود.

۲. سود مداوم

سرمایه‌گذاران همواره در معرض کلاه‌برداری قرار دارند. به عنوان مثال اگر فردی با سرمایه‌گذاری بخشی از سهام یک شرکت را به دست آورد، با زمان‌هایی روبه‌رو می‌شود که ارزش سهم شرکت افزایش پیدا کرده و در برخی از مواقع نیز کاهش پیدا می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذاران همواره باید در خصوص سرمایه‌گذاری‌هایی که سود بالا و مداومی را در پی دارد بدبین باشند؛ چرا که این احتمال وجود دارد که سرمایه‌گذاری مورد نظر کلاه‌برداری باشد.

۳. سرمایه گذاری های ثبت نشده

قبل از اینکه با عجله وارد سرمایه‌گذاری شوید باید از این موضوع اطمینان حاصل کنید که آیا شرکت سرمایه‌گذاری مورد نظر شما در کمیسیون بورس و اوراق بهادار ملی ثبت شده‌است یا خیر. اگر ثبت شده‌است که سرمایه‌گذار به سادگی به تمامی اطلاعات مربوط به شرکت دسترسی خواهد داشت و با قاطعیت تمام تصمیم خود را برای مشارکت در شرکت می‌گیرد.

۴. فروشندگان بدون مجوز

بنابر قوانین محلی و فدرال فرد باید مجوزی را در اختیار داشته باشد یا از نظر هیئت قانون‌گذاری، مجاز شناخته شود. در اکثر طرح‌های پانزی پای افراد و شرکت‌هایی در میان است که فاقد مجوز هستند.

۵. استراتژی‌های مخفیانه و هوشمندانه

افراد باید از سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی که بیش از اندازه پیچیده هستند و درک آنها به سادگی امکان‌پذیر نیست اجتناب کنند.

تفاوت بین طرح پانزی و طرح هرمی

طرح پانزی یک سرمایه‌گذاری کلاه‌بردارانه است. شرکت‌کنندگان در این طرح باور دارند که پول خود را در یک سرمایه‌گذاری واقعی به کار گرفته‌اند.

طرح هرمی به نوعی کلاه‌برداری چند لایه در بازاریابی اطلاق می‌شود. شرکت‌کنندگان متوجه هستند که باید افراد جدیدی را جذب کنند و درآمد خود را افزایش دهند. کسانی که در صدر هرم قرار دارند از طریق جذب نیرو در سطوح پایین‌تر درآمدزایی می‌کنند. جای تأسف است که کسانی که در سطح پایین‌تر قرار دارند هرگز به اندازه کافی قادر به جذب نیرو‌های جدید و کسب درآمد نخواهند بود. به محض اینکه هرم مورد نظر سقوط کند متوجه می‌شوند که زمان و سرمایه زیادی را از دست داده‌اند.